Մի շաշի մասին ։)

1997-ի նոյեմբերի առաջին շաբաթն էր։  Կարծեմ տաս օր արձակուրդ էին տվել, գնացել էի տատիկենց տանն անցկացնելու։ Երրորդ դասարան էի։ Թռի-վռի մի ճպուռ։ Պարզվեց՝ շաբաթ օրը տատիկն ու քեռին հարսանիքի էին հրավիրված, ու քանի որ ես իրենց տանն էի, ես էլ պիտի գնայի իրենց հետ։ Ուրախությանս չափ ու սահման չկար՝ հարս էի տեսնելու։ Էդ տարիքում հարս տեսնելու համար ուշքս գնում էր։
Ուրեմն հարսանիքի օրը տատս համոզեց, թե՝ գնանք վարսավիրանոց, մազերդ կտրել տանք, հետո սիրուն-սիրուն կգնանք հարսանիք, թե չէ էս ի՞նչ ա սենց, անընդհատ աչքերիդ ա ընկնում, ամոթ ա։ Համաձայնեցի։ Վերջիվերջո հարսանիք էինք գնում։ Բա ոնց։
Չգիտեմ՝ տատս էր աչքով արել, թե մազերս կտրելու ընթացքում սալոնում նստածների հետ վարսավիրի խիստ հետաքրքիր զրույցի բռնված լինելն էր պատճառ հանդիսացել,  էս վարսավիրը բռնել մազերս լրիվ խուզել-թողել էր։ Որ  կտորը հանեց վրայիցս ու կանգնեցի, սիրտս էլ հետը կանգնեց։ Պռոշներս կծկվեցին, էն ա հա լաց էի լինելու, տատս վարսավիրին անմիջապես շեղեց, որ չնկատեր դեմքիս արտահայտությունն, ու դուրս եկանք։ Նվնվալով հասա տուն, վազեցի հայելու մոտ ու որ նորից ինձ տեսա, լացուկոծս կապեցի։ Ոնց որ տղա լինեի։ Տատս մի կերպ հանգստացրեց, լացս դադարեցրի, բայց սիրտս կախ էր, մռութս նույնպես։
Գնացինք փեսայի տուն։ Դեռ համարյա մարդ չկար։ Տատն անցավ սեղանը գցելուն օգնելու։ Ես էլ բակում քիթս կախ պտտվում էի՝ վերարկուիս կոճակի հետ խաղալով։ Ահագին անիմաստ պտտույտներ անելուց ու բակն ուսումնասիրելուց ձանձրացա ու մի քիչ հոգնեցի, հետո էլ սկսեցի նվնվալ տատիս ականջին, թե՝ արի գնանք տուն, էլ երևի չեն գա հարսն ու փեսան։ Հասակակից մարդ չկար, որ զբաղվեի։

Հարսին Վանաձորից էին բերում, մինչև հասան գյուղ՝ օրը մթնեց։ Հենց սիգնալների ձայները լսվեցին, ժողովուրդը, որ արդեն հավաքվել ու  անհաբեր սպասում էր նորապսակներին, դուրս թափվեց, ու ես էդ բազմության մեջ կորած՝ հանկարծ զգացի, որ վերարկուիս կոճակը չկա։ Էնքան էի պարապությունից քաշքշել, որ թուլացել- ընկել էր, չէի նկատել։ Էլ ի՞նչ հարս, ի՞նչ փեսա, ինձ էդ պահին միայն իմ կոճակն էր հետաքրքրում։ Կողքիս կանգնած մարդը նկատեց, որ ինքնամոռաց ինչ-որ բան էի փնտրում մարդկանց ոտքերի տակ, հարցրեց՝ ինչ, ու երբ իմացավ՝ կոճակ, հետաքրքրվեց թե ինչ ձևի կոճակ էր։ Ասացի՝ սրտաձև, նարնջագույն… Չգիտեմ ոնց՝ լույս գցեց գետնին ու սկսեցինք միասին փնտրել, բայց էդ պահին արդեն պարող ճղճղան ամբոխը սկսեց շարժվել դեպի ներս, էդ մարդն էլ հույս տվեց, թե՝ առավոտ լույսով կնայենք էլի, մի մտածի։ Հիմա որ հիշում եմ, ծիծաղից մեռնում եմ, բայց էն ժամանակ էդ կոճակն իսկապես շատ կարևոր էր ինձ համար։ Ախր ես ինչպե՞ս կարող էի պոկված կոճակով վերարկու հագնել, մանավանդ որ վերարկուն նոր էինք առել, ու եսիմ դեռ քանի ձմեռ էլ պիտի հագնեի։ Ավելին, դա իմ առաջին վերարկուն էր, որ Հայաստանից էինք գնել, հետն էլ մամայի հետ, մամայի ճաշակով։ Միշտ մեր շորերն ԱՄՆ-ից հորքուրն էր ուղարկում ու էլ կարիք չէր լինում մեր մոտի շուկայից շորեղեն գնել, իսկ ես թաքուն երազում էի, թե երբ պիտի մի օր մամայի ձեռքը բռնած՝ շուկա գնայի, ու մաման ինձ համար իր ճաշակով շոր ընտրեր, ինչպես ուրիշ երեխեքի մամաներն էին անում։
Մի խոսքով՝ կոճակս չգտնվեց, ես էլ էդ դարդով՝ խուզած մազերիս դարդը չմոռացած, սեղան նստեցի։ Ոչինչ ուտելս չէր գալիս։ Խորովածին էի սպասում։ Վերջապես խորովածը բերեցին։ Հոյ-հոպ, աչքս թարթեցի, ամանը դատարկվեց։ Մնացի սոված։ Ժողովուրդը վեր կացան պարելու, սեղանի մոտ նստած միակ ջահելը ես էի։ Ում աչքը նկատում էր, գալիս էր տատիս հետ բանակցելու, որ ինձ համոզեր՝ վեր կենայի պարեի։ Տատս էլ ասում էր՝ էծերն եկել են, մի քիչ հետո կպարի։ Թողում գնում էին։ Ես էլ էդ որ լսում էի, էծերս ավելի էին շատանում ու ինքս ինձ ասում էի՝ չեմ պարելու։ Քիչ անց տատիս հարևանն եկավ ու սկսեց ձեռքերիցս քաշքշել, ուժ չունեի հետ քաշվելու, տեղիցս հանեց, ես էլ էդ պահին ջղայնությունից սկսեցի լաց լինել։  Էդ մարդը զարմացավ,  ձեռքերս թողեց ու ներողություն խնդրեց։ Ես էլ կամակոր երեխու պես գոռացի՝ որ ասում եմ ՉԷ, չեք հասկանու՞մ։ Կարծես ինքն իրեն խոսելով՝ ասաց, որ իբր մենակ մնալուց եմ հոգնել, շուտով իր աղջկան կասի, կգա իմ մոտ, կակռազ ինքն էլ էր մենակ։
Մեկ էլ տեսնեմ՝ Անին եկավ։ Մազերը սիրուն հավաքած, սև մեծ բանտիկ ամրացրած, սև շորեր հագած… Էդ որ տեսա,  էլի իմ քոքից կտրած մազերը հիշեցի ու հոնգուր-հոնգուր սկսեցի լացս շարունակել։ Անին փաթաթվեց, բա թե. «Ինչի՞ ես լացում։ Տես՝ես չեմ լացում։ Պապիկս մահացել ա, սև եմ հագել, բայց չեմ լացում, որ Արթուրը/փեսան/ չնեղանա։ Դու էլ մի լացի, որ տենան, կնեղանան...»։ Մի խոսքով՝ Անիի խոսքերը շատ ազդեցին վրաս, ու կամաց-կամաց հանգստացա։ Նրա հետ շատ էի խաղացել։ Ինչպես տատս էր ասում, Անին «մեծացած-փոքրացած» էր, տասը մետրանոց լեզու ուներ ու վերին աստիճանի ճարպիկ էր։ Նշեմ, որ մի տարով էր ինձնից մեծ։ Էն ժամանակ ես նրա լեզվի երկարությունը չէի զգում, ոչ էլ ճարպկությունն էի նկատում ու խիստ վիրավորվում էի, երբ տատս ինձ որպես միամիտ էր բնորոշում, իսկ Անիին՝ չէ։ Ինչևէ։ Անին համոզեց, որ պարենք։ Ես էլ հալիս չմնալով՝տարա-բերեցի, ասացի՝ մինչև իմ ուզած երգը չերգեն, չեմ պարելու։ Անին էլ, թե՝ շատ լավ, դե ասա՝ ի՞նչ երգ ես ուզում։ Ուսերս թափ տվեցի։ Նա էլ թե՝ լավ, ես երգերն ասեմ, դու ասա՝ ուզում ես, թե չէ։ Ու սկսեց մի քանի երգի անուն ասել, գլուխս բացասականորեն շարժում էի։ Մեկ էլ Անիի աչքերը փայլատակեցին, թե՝ արի ասենք «Վանաձորը» երգեն, ուզո՞ւմ ես։ Չգիտեմ՝ էդ պահին ինչ կատարվեց հետս, բայց ասացի՝ հա՛(երևի իսկի կյանքում լսած չկայի էդ երգը, չեմ հիշում) ու Անին հորը կանչեց, թե՝ Նարինեն ասում ա մենակ «Վանաձորի» տակ ա պարելու։ Հայրն էլ թե՝ հարց չկա, ու գնաց երաժիշտների մոտ՝ երգը պատվիրելու։ Էն էլ ինչ պարզվի, որ լավ լինի. խեղճ երաժիշտները էդ երգը երգել/նվագել չգիտեին։ Էդ ժամանակ հարսի կողմի ժողովուրդը մի ոգևորվել ոգևորվեց, էլ դու սուս. ուրեմն Վանաձորից հարս բերեն ու «Վանաձոր» երգը հարսանիքին չհնչի՞, ո՞նց թե։ ։Ճ Հարսանիքը մի պահ կարծես թե կանգ առավ։ Երաժիշտներն սկսեցին հազար ու մի ձև փորձել մի ճար անելու… Էդ պահին ժպիտ հայտնվեց դեմքիս, գնացի տատիս մոտ ու ասացի՝ ինչ լավ ա, չեմ էլ պարի, մի երգ ասի, էն էլ չեն կարում նվագեն։ Էս տատս էլ մի քիչ նեղված, թե՝ Անին Վանաձորում ա մեծացել, Վանաձոր ա ասում, բա Վանաձորը քո ի՞նչն ա, որ դու էլ ես Վանաձոր ասում, հը՞… Էլի քիթս կախեցի, հետո էլ խոսքի տակ չմնալու համար ասի՝ համ էլ ես էլ եմ Վանաձորում ապրել, ու տատիս մոտից գնացի հեռու, նստարանին նստեցի։ Անին երաժիշտների մոտ էր գնացել, ու փորձում էր օգնել երգի հարցում։ Մեկ էլ հարսն ու փեսան եկան կողքս նստեցին։ Հարսը բողոքում էր, թե ինչի ամուսնյակը կարգին երաժիշտներ չէր բերել և այլն։ Էդ ամեն ինչն էնքան տհաճ էր դառնում արդեն, որ չգիտեի ուր թաքնվեի։ Մեկ էլ հարսը շրջվեց դեպի ինձ, ոտից գլուխ չափեց, ամուսնյակին հարցրեց՝ էս ո՞վ ա։ Նա էլ թե՝ ընկերոջս քրոջ աղջիկն ա։ Էս հարսը մի հատ էլ չափեց-ձևեց, հետո էլ թե՝ գծած աչքեր ունես։ Ձայն չհանեցի։ Նորից.
-Ազիզ, լսո՞ւմ ես, ասում եմ՝ գծած աչքեր  ունես։
Ազիզի հեչ պետքն էլ չէր։ Դեմքիս արտահայտությունը չփոխվեց, էլի ձայն չհանեցի, միայն ուսերս շարժեցի։
-Լավ բան եմ ասում։ Էդ գիտե՞ս որն ա, էն որ նկարիչը նկարելուց ամենասիրուն աչքերն ա նկարում, սիրուն քիթը, ամեն ինչի սիրունը… այ քոնը էդ աչքերն են, գծած են գծա՛ծ…
Էդ պահին Անին վազելով եկավ, բա թե՝ երգն եղավ, էսա կերգեն, պատրասվեք, որ պարենք…
Ու պարեցինք… Էդ պահից սկսված շատ ուրախ անցավ հարսանիքը…
Հաջորդ օրն էլ հրավիրված էինք խաշի։ Երբ ներսում նստած նախորդ օրվա կասետն էինք նայում, հանկարծ նկարիչը մտավ ներս՝ կամեռայով, էս հարսն ասեց՝ ազիզ, գնա Մանուշին կանչի, էլի։ Ես էլ մտածեցի՝ երևի ավելորդ եմ սենյակում, ուզում են ցրեն, ու թեև չգիտեի Մանուշն ով էր, վեր կացա խելոք-խելոք գնացի։ Միջանցքում էդ անտեր նկարիչը ոտքիս տակ էր ընկնում ու հավիտենություն թվաց, մինչև հասա խոհանոց։
Երբ վեց տարի անց էդ խաշի օրվա կասետը պատահմամբ հայտնվեց իմ ձեռքում, տեսա որ միջանքի «ճանապարհորդությունս» մանրամասն նկարահանված էր։
Մռթնած հայացքով, աչքերս մերթընդմենդ թարթելով, զարմացած նկարահանողին, ավելի ճիշտ՝ տեսախցիկին նայելով՝ դանդաղ առաջ եմ գալիս, հետո խոհանոց մտնելուց առաջ մի հատ արհամարհական հայացք նետում վրան, իբր՝ լավ ա ֆայմեցիր մի կողմ քաշվել, ու շրջվելով դեպի խոհանոց՝ ասում եմ՝ Մանուշն ո՞վ ա, Մանուշին կանչում են… ու հայացքս նկարողից փախցնելով՝ դուրս եմ գալիս տանից։
Չգիտեմ՝ ինչի էր հարսը գլխիս սարքել, իմ մտքի ծերով չէր էլ անցել, որ նկարում էին ինձ, բայց էդ կախ մռութս տեսնելիս ծիծաղից մեռնում էի։ Մազերս էլ էնքան տղավարի չէր կտրած, ինչքան որ ինձ էր թվացել։
Տատս ճիշտ էր ասում. «Որ ասում եմ շաշ ես, շաշ ես էլի, Նարին ջան»։ ։ՃՃ
Շաշ եմ, ի՞նչ արած։ ։)